Neen! We gaan het niet over COVID-19 hebben in dit artikel.
We willen jullie kennis laten maken met Vincent Deckers, één van onze jongste leden, ondernemer en gepassioneerd Rotariër. Vincent heeft onlangs renovaties laten uitvoeren in zijn bedrijfspand en is er letterlijk op een stukje vaderlandse geschiedenis gebotst.
Wij danken de Concentra Groep en de Gazet van Antwerpen alsook de jounaliste Suzanne Antonis om dit artikel te mogen delen op ons platform. (Artikel verscheen op 11 Augustus)
Donkerste periode Antwerpse geschiedenis blootgelegd
ANTWERPEN
Archeologen ontdekken zestiende-eeuwse muur van Citadel gebouwd door Spaanse Hertog van Alva
Op het Antwerpse Zuid werd bij funderingswerken op een privaat perceel een fragment gevonden van het Alva-bastion dat deel uitmaakt van de Citadel, in de 16de eeuw gebouwd door de Spaanse Hertog van Alva.
Vincent Deckers, directeur van de firma Konhef en eigenaar van het pand, wil de vondst bewaren en een museale functie geven. “Mijn hart klopt voor een belangrijk stuk stadsgeschiedenis dat door vele Antwerpenaren vergeten is.”
Mocht men de plattegrond van de Citadel – of het Zuidkasteel zoalsde vesting ook genoemd wordt – op het huidige stratenplan van Antwerpen leggen, dan was het gebied tussen de Kronenburgstraat, de gedempte Zuiderdokken, het nieuwe Justitiepaleis en de Amerikalei tot de laatste steen bedekt. Het perceel waar in maart 2020 een fragment van het Alvabastion is ontdekt, ligt in de Gijzelaarsstraat.
“Om precies te zijn: het is de linkerflank van het bastion nabij de hoek naar de voorzijde”, verduidelijkt Vincent Deckers van firma Konef. “Bij de opgraving was de muur tien meter lang. Enkele delen van de muur waren erg beschadigd. Volgens de archeologische dienst van de stad is dit het grootste fragment van de façade dat al is blootgelegd. De restauratie is uitgevoerd op zeven meter, zodat het paste in de plannen van onze kantoren die op dit perceel in aanbouw zijn. We wisten wel dat er in deze buurt resten van de citadel verborgen zaten, maar wat de archeologen echt verrast heeft, is dat het fragment nog in zo’n goede staat is. Ik kon het niet over mijn hart krijgen om het te laten afbreken, want zoiets kom je maar één keer in je leven tegen.”
Donkerste periode
Wanneer je tegen een muur van 450 jaar oud aanleunt, begint de verbeelding te spreken. Hoe zag Antwerpen er in 1567 uit, toen de Hertog van Alva op het toneel verscheen? Waarom moest hij zo nodig een citadel hebben? Antwerpen had toch al zijn Spaanse omwalling, gebouwd naar de plannen van de Italiaanse Donato di Boni en in heel Europa aanzien als de perfecte stadsverdediging.
We gingen te rade bij Piet Lombaerde, doctor in stedenbouw en ruimtelijke ordening en gastprofessor aan de Universiteit Antwerpen. Of zijn hart ook klopt voor de citadel? “Niet echt, ze is als dwangburcht gebouwd in een van de donkerste periodes van Antwerpen”, zegt Piet Lombaerde.
“Intra-muros diende ze als uitvalsbasis om opstanden in de stad te onderdrukken. Extra-muros was het een plek waar men zich kon terugtrekken om nieuwe operaties te organiseren. De repressie was al volop bezig en de Hertog van Alva verplichtte de rijke Antwerpenaren om de bouw van de citadel mee te financieren. Wie niet betaalde, werd opgesloten. In diezelfde periode had Willem van Oranje hier ook al een voet aan de grond, als voorbode van het calvinistisch bewind.
Er bestaat een verhaal over Jean Le Somme, controleur van de citadel die voor het proviand instond, maar ook een spion was voor Oranje. De hertog heeft hem in Brussel een jaar latenfolteren en na zijn bekentenis alsnogin Antwerpen gevierendeeld. Zijn hoofd en vier lichaamsdelen liet hij op stokken bovenop de vijf bastions zetten: zie wat er met u gebeurt als gij ons verraadt! Dát was de sfeer in Antwerpen. Amper tien jaar later was er de SpaanseFurie, waarbij soldaten door de poorten van de citadel plunderend de stad introkken omdat hun loon niet werd betaald.
Toen de Spanjaarden vertrokken, begon men meteen met de afbraak van de binnenkant van de citadel en het standbeeld van de gehate hertog werd vakkundig gesloopt. Wat overbleef werd een deel van de Spaanse omwalling, de esplanade en het binnenplein werd gedemilitariseerd en het gouverneurshuis vergroot tot een paleis. Als Alexander Farnese, hertog van Parma, in 1585 de stad inneemt na de Val van Antwerpen, herstelt hij de citadel weer in haar oorspronkelijke staat.”
Oorlog en vermaak
In de daaropvolgende eeuwen werd de citadel tot drie keer toe belegerd. “Voor het eerst tijdens de Oostenrijkse successieoorlog in 1746”, vertelt Piet Lombaerde. “Daarna volgde een periode van relatieve vrede en kreeg de citadel een nieuwe invulling. Binnen de muren kwam een centrum van cultuur en ontspanning, met cabarets, een brouwerij en hospitalen. De gouverneurs die er woonden, bezaten een indrukwekkende verzameling kunst van onze Vlaamse Meesters. De Sint-Philippus parochiekerk stond open voor de omwonenden. De Franse Revolutie in 1792 en de inname van de regio maakte weer een einde aan de rust, maar het was toch vooral de Hollandse generaal Chassé die in zijn verweer tegen het Franse bevrijdingsleger de citadel in 1832 de doodsteek gaf.”
Terug aan de oppervlakte
Wat nog overbleef na de doorgang van Chassé werd in de Belgische periode wel hersteld, maar verdween einde 19de eeuw onder de fundamenten van een nieuw stadsdeel: het Zuid. Daarna sprak niemand nog over de citadel. Nu het Zuid hier en daar aan vernieuwing
oe is, onder meer de renovatie van het Museum voor Schone Kunsten en de heraanleg van de Gedempte Zuiderdokken, komt ze stilaan weer in herinnering.
Karen Minsaer begeleidde de opgravingswerken en volgt ook het onderzoek op in de Gijzelaarsstraat. “We hebben geluk, want als het pand vijf meter verder had gelegen, dan zaten we in wat vroeger de gracht rond de citadel was”, zegt Karen. “Nu vonden we een groot fragment van een bastionmuur. Het is ook de eerste keer dat we een mooie sequentie van de blauwe steen zien dat het waterpeil van de gracht aangeeft. Wat ons meteen opviel, was de kwaliteit van de stenen en het metselwerk. Ze verwijzen naar de Italiaanse Renaissance, met een contrasterend kleurenpalet en oog voor esthetiek. De holtes die we in de muur vonden, zijn nog een vraagteken. We denken dat het een soort kanalisatie is voor de drainage van de muren. Maar bij elke opgraving leren we iets bij over zowel de historische als de vestingbouwkundige waarde.
Dat Vincent Deckers deze ontdekking wil delen, bijvoorbeeld bij een volgende Open Monumentendag, zal de boeiende geschiedenis van de citadel ongetwijfeld weer wat dichter bij de Antwerpenaar brengen. Want daarin schuilt het DNA van onze stad.”
SUZANNE ANTONIS
